بیماری فوتودرماتیت یکی از انواع واکنش‌های التهابی پوست است که به دنبال قرار گرفتن در معرض نور، خصوص اشعه ماورای بنفش (UV)، رخ می‌دهد. این بیماری ممکن است به صورت ناگهانی بروز کند یا در طول زمان و با تماس‌های مکرر با نور خورشید تشدید شود. برخلاف آفتاب سوختگی ساده، فوتودرماتیت ممکن است در اثر ترکیب نور با عوامل دیگر مانند داروها، گیاهان، مواد شیمیایی یا حتی سیستم ایمنی بدن ایجاد شود. در این مقاله با انواع، علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان بیماری فوتودرماتیت آشنا می‌شویم.
بیماری فوتودرماتیت چیست؟
بیماری فوتودرماتیت (Photodermatitis) یک واکنش غیر عادی پوست به نور است که در پی آن، پوست دچار التهاب، قرمزی، خارش، سوزش و گاهی تاول می‌شود. برخلاف آفتاب سوختگی که در اثر اشعه UV به تنهایی ایجاد می‌شود، در فوتودرماتیت عواملی مانند داروها، گیاهان یا سیستم ایمنی در ایجاد واکنش نقش دارند. این بیماری ممکن است حاد یا مزمن باشد و در هر سنی بروز کند.
علائم بیماری فوتودرماتیت
علائم بیماری فوتودرماتیت معمولا در نواحی از بدن ظاهر می‌شود که در معرض مستقیم نور خورشید هستند، مانند صورت، گردن، بازوها و دست‌ها. علائم رایج عبارتند از:
- قرمزی و التهاب پوست
- احساس سوزش یا خارش شدید
- ایجاد تاول یا پوسته پوسته شدن
- تیرگی پوست یا لک‌های قهوه ای بعد از بهبود
- ضخیم شدن پوست در موارد مزمن
- در برخی موارد، علائم ممکن است با تاخیر چند ساعته یا حتی چند روزه بروز کنند
در صورت تکرار تماس با عامل محرک، شدت علائم افزایش یافته و ممکن است منجر به مزمن شدن بیماری شود.
بیشتر بدانید: فواید گاز انتونوکس برای پوست؛ درمان بدون درد را تجربه کنید!
علل ایجاد بیماری فوتودرماتیت
علت اصلی بیماری فوتودرماتیت واکنش غیر طبیعی پوست به نور است، اما این واکنش ممکن است به وسیله عوامل مختلفی تحریک شود که در ادامه به مهم ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. داروهای تحریک کننده به نور
برخی داروها باعث افزایش حساسیت پوست به نور شده و زمینه ساز بروز بیماری فوتودرماتیت می‌شوند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آنتی بیوتیک‌هایی مانند تتراسایکلین و سولفونامیدها
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- داروهای ادرارآور مانند تیازیدها
- داروهای ضدقارچ و ضد افسردگی خاص
2. گیاهان حساس کننده به نور
تماس با برخی گیاهان، به ویژه زمانی که پوست در معرض نور خورشید قرار گیرد، می‌تواند منجر به فوتودرماتیت شود. این پدیده را فتودرماتیت گیاهی می‌نامند. گیاهانی مانند:
- جعفری
- لیمو
- کرفس
- انجیر
- هویج وحشی
حاوی ترکیباتی هستند که در تماس با نور فعال شده و واکنش التهابی در پوست ایجاد می‌کنند.
3. مواد شیمیایی و آرایشی
برخی محصولات آرایشی یا بهداشتی حاوی عطرها، رنگ‌ها یا نگهدارنده هایی هستند که می‌توانند پوست را نسبت به نور حساس کنند. استفاده از این مواد پیش از مواجهه با نور خورشید ممکن است منجر به بروز علائم بیماری فوتودرماتیت شود.
4. اختلالات سیستم ایمنی یا زمینه‌ای
برخی بیماری‌ها مانند لوپوس اریتماتوز، پورفیریا یا اگزماهای مزمن، پوست را به نور حساستر می‌کنند و ممکن است با بیماری فوتودرماتیت اشتباه گرفته شوند.
بیشتر بدانید: درمان پوست پرتقالی با اندولیفت
انواع بیماری فوتودرماتیت
بیماری فوتودرماتیت بر اساس نوع واکنش پوست تقسیم بندی می‌شود:
1. فوتوتاکسیک (Phototoxic)
در این نوع، ماده‌ی حساس کننده پس از جذب توسط پوست و مواجهه با نور، تولید رادیکال‌های آزاد کرده و موجب آسیب سلولی و التهاب می‌شود. این واکنش عموما سریع و شدید است.
2. فوتوآلرژیک (Photoallergic)
در این حالت، سیستم ایمنی بدن به ماده ای که تحت تاثیر نور تغییر ساختار داده است واکنش نشان می‌دهد. این نوع فوتودرماتیت کمتر شایع است و با علائم تأخیری همراه است.
3. فوتودرماتیت مزمن
در اثر تماس مکرر و مداوم با نور و مواد حساس کننده ایجاد می‌شود. پوست نواحی درگیر ضخیم، تیره و خشن می‌شود و ممکن است دائمی گردد.
تشخیص بیماری فوتودرماتیت
تشخیص بیماری فوتودرماتیت بر اساس بررسی دقیق شرح حال، معاینه فیزیکی و در برخی موارد آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود:
- بررسی سابقه دارویی: شناسایی داروهایی که فرد اخیرا مصرف کرده است
- سابقه تماس با گیاهان یا مواد شیمیایی
- الگوی توزیع ضایعات: نواحی در معرض آفتاب
- تست حساسیت به نور (Photopatch Test): برای تشخیص نوع واکنش فتوآلرژیک
- بیوپسی پوستی: در موارد مقاوم یا مزمن برای رد سایر بیماری‌ها مانند لوپوس
درمان بیماری فوتودرماتیت
درمان بیماری فوتودرماتیت بسته به شدت و نوع واکنش، می‌تواند شامل اقدامات پیشگیرانه، دارویی و مراقبتی باشد:
1. اجتناب از نور خورشید
مهمترین و اصلی ترین گام در درمان این بیماری، کاهش تماس با نور خورشید است. استفاده از سایه بان، لباس‌های پوشیده و اجتناب از بیرون رفتن در ساعات اوج تابش ضروری است.
2. استفاده از ضدآفتاب مناسب
استفاده از کرم‌های ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر و فیلترهای ضد UVA و UVB برای همه افراد مبتلا توصیه می‌شود. ضدآفتاب باید هر 2 تا 3 ساعت تمدید شود.
3. داروهای موضعی و خوراکی
- کورتیکواستروئیدهای موضعی برای کاهش التهاب و خارش
- آنتی هیستامین‌ها برای کنترل واکنش‌های آلرژیک
- در موارد شدید، کورتون‌های خوراکی یا تزریقی
- در بیماران مزمن، داروهای تنظیم کننده سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین یا آزاتیوپرین ممکن است تجویز شود.
بیشتر بدانید: تزریق ژل چانه: روشی موثر برای زیبایی و تغییر شکل چانه
پیشگیری از بیماری فوتودرماتیت
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. راهکارهای پیشگیرانه شامل:
- پرهیز از مصرف داروهای محرک در زمان‌های پرنور
- استفاده روزانه از ضدآفتاب، حتی در روزهای ابری
- پوشیدن لباس‌های محافظ در فضای باز
- پرهیز از تماس با گیاهان یا مواد شیمیایی حساس کننده
- مشاوره با پزشک متخصص پوست دکتر محمد شیزرپور قبل از مصرف داروهای جدید
بیماری فوتودرماتیت در کودکان و سالمندان
کودکان به دلیل پوست نازک تر و سالمندان به واسطه افت عملکرد پوست، بیشتر در معرض آسیب‌های نوری هستند. در این گروه‌ها، مراقبت ویژه ای مانند استفاده از لباس‌های محافظ، اجتناب از بازی یا پیاده روی در ساعات آفتابی و استفاده از ضدآفتاب‌های مخصوص پیشنهاد می‌شود.
تفاوت بیماری فوتودرماتیت با سایر بیماری‌های حساس به نور
بیماری‌هایی مانند لوپوس، پورفیریا یا آلرژی‌های پوستی نیز ممکن است علائمی مشابه فوتودرماتیت ایجاد کنند. تفاوت اصلی آن‌ها در:
- الگوی بروز علائم
- وجود علائم سیستمیک مانند تب، درد مفاصل یا خستگی
- پاسخ به نور در تست‌های آزمایشگاهی
- نیاز به درمان‌های سیستمیک خاص
تشخیص افتراقی مناسب، تنها از طریق پزشک متخصص پوست امکان پذیر است.
سوالات متداول درباره بیماری فوتودرماتیت:
آیا بیماری فوتودرماتیت خطرناک است؟
خیر، اما در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند مزمن شده و کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد.
آیا بیماری فوتودرماتیت درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی ندارد، اما با اجتناب از عوامل محرک و رعایت اقدامات پیشگیرانه قابل کنترل است.
بهترین کرم ضدآفتاب برای بیماران مبتلا چیست؟
کرم‌هایی با SPF بالا (حداقل ۳۰) و پوشش دهنده طیف وسیع UVA و UVB، بدون عطر و مواد محرک.
آیا تغذیه در پیشگیری از فوتودرماتیت موثر است؟
مصرف آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین C، E و بتاکاروتن می‌تواند در تقویت مقاومت پوست در برابر اشعه UV نقش داشته باشد.
نتیجه گیری
بیماری فوتودرماتیت نوعی التهاب پوستی ناشی از واکنش غیرعادی به نور است که می‌تواند توسط داروها، گیاهان، مواد شیمیایی یا عوامل زمینه‌ای ایجاد شود. شناخت علائم، پرهیز از عوامل محرک و پیروی از درمان های توصیه شده توسط پزشک، کلید کنترل و پیشگیری از عوارض این بیماری است. در صورت مشاهده هرگونه ضایعه مشکوک بعد از تماس با نور، مراجعه به متخصص پوست ضروری است.
